گفتگوی «مدیر بخش فرهنگی جشنواره چهلم فیلم فجر» با روزنامه «شرق»؛
الهی: کوچه فرهنگ و هنر با اندیشه‌های پنهان‌شده در محصولات و صنایع فرهنگی نورانی می‌شود، نه با ظاهر شیک و زرق‌وبرق‌دار!
سینماگران به‌عنوان بخش تأثیرگذاری از جامعه هنری کشور بی‌شک می‌توانند مهم‌ترین نقش را در خروج کشور از بن‌بست‌های احتمالی در حوزه فرهنگ ایفا کنند. زبان گفت‌وگو سال‌هاست در میان اهالی سینما مغفول مانده؛ حال اینکه سینما با گفت‌وگو و تعاملات فکری می‌تواند به مفهوم واقعی اثرات درخشانی بر روح و روان انسان‌ها بگذارد.
چهلمین جشنواره فیلم فجر با تغییراتی آماده برگزاری است که اضافه‌شدن بخشی فرهنگی به این رویداد هنری یکی از این تغییرات است. برپایی ۳۰ نشست هم‌اندیشی و تخصصی و کارگاه‌های آموزشی در سالن اصلی برگزاری جشنواره و ۱۰ نشست تخصصی با موضوع سینما در دانشگاه‌ها از بخش‌های قابل‌تأمل این بخش است. نشست‌هایی که با حضور چهره‌هایی از فرهیختگان، استادان دانشگاه و صاحب‌نظران رشته‌های مرتبط با موضوعات فرهنگی و سینمایی برگزار خواهد شد. به همین بهانه با سعید الهی، مدیر این بخش گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
سینمای ایران از بدو شکل‌گیری تاکنون همواره از خلأ پژوهش به‌طور جدی رنج برده و هیچ‌گاه اقدامات مؤثری برای آن از سوی دولت و حتی جامعه سینمایی صورت نگرفته است. آیا به نظر شما نشست‌های فرهنگی جشنواره فیلم فجر امسال، می‌تواند از اثربخشی مطلوبی در این حوزه برخوردار باشد؟
به نظرم قبل از پاسخ به سؤال شما باید کمی به بازتعریف عبارت پژوهش در سینما بپردازیم. اینکه وقتی در هنری مانند سینما و فیلم‌سازی، حرف از پژوهش یا تحقیق می‌زنیم دقیقا قرار است چه اتفاقی رخ دهد.
به زعم بنده، پژوهش در سینما از زمانی که در سال ۱۹۳۰ برای نخستین بار توسط افرادی مانند «لیکرت» صورت گرفت و قرار شد آثار سینمایی به دلیل تأثیر مثبت یا منفی که بر فرد و جامعه می‌گذارند مورد تحلیل محتوا قرار بگیرند با تعاریفی که این روزها در سینمای ایران مرسوم شده هیچ نسبتی ندارد.
در آن مقطع و حتی در دهه‌های بعد از آن، بسیاری از پژوهشگران با تکیه بر روش‌های علمی سعی کردند فیلم‌ها را بر اساس کمیت و کیفیت و در بخش‌هایی مانند تفسیر فیلم و نشانه‌شناسی مورد مطالعه قرار دهند و به‌نوعی جریان نقد صحیح فیلم به‌معنای کشف وجوه مختلف یک اثر سینمایی را فراهم کنند؛ اما این روزها نه‌تنها شاهد این فرایند نیستیم بلکه حتی تصورمان از پژوهش را به برخی دیدگاه‌های کاملا شخصی تقلیل داده و عنوان نقد علمی روی آن گذاشته‌ایم که کاملا اشتباه است.
نشست‌های فرهنگی جشنواره امسال درواقع دربرگیرنده موضوعاتی است که در مرحله اول ذهن یک فیلم‌ساز را برای تولید یک اثر خلاقانه هنری در قالب فرم و محتوا و متناسب با فضای فرهنگی و زیستی او فراهم می‌کند تا بعد از نمایش فیلمش، در صورت مواجهه با یک پژوهشگر یا منتقد حرفه‌ای قادر به دفاع یا پاسخ‌گویی متقن و مستدل و مبتنی بر مباحث علمی باشد نه‌فقط سلیقه و ذائقه شخصی خود و در مرحله دوم نیز با طرح کاربردی مباحث مرتبط با سینما درصدد ایجاد فضای گفت‌وگو، جریان‌سازی علمی بین اهالی سینما و درنهایت ارتقای ذائقه عمومی در قبال سینماست.
هدف از برنامه‌های فرهنگی در یک کلام تلاش برای تولید فکر و استمرار نهضت اندیشه‌ورزی مبتنی بر گفتمان انقلاب اسلامی در محافل و مجامع سینمایی است.
سینماگران به‌عنوان بخش تأثیرگذاری از جامعه هنری کشور بی‌شک می‌توانند مهم‌ترین نقش را در خروج کشور از بن‌بست‌های احتمالی در حوزه فرهنگ ایفا کنند.
زبان گفت‌وگو سال‌هاست در میان اهالی سینما مغفول مانده؛ حال اینکه سینما با گفت‌وگو و تعاملات فکری می‌تواند به مفهوم واقعی اثرات درخشانی بر روح و روان انسان‌ها بگذارد.
نشست‌های هم‌اندیشی و متفکرانه نقطه طلایی رویدادهای فرهنگی است؛ به شرط آنکه متولیان آن شکیبایی پیشه کنند و از برگزاری آنها به بهانه‌های مختلف ناامید نشوند.
کوچه فرهنگ و هنر با اندیشه‌های پنهان‌شده در محصولات و صنایع فرهنگی نورانی می‌شود، نه تنها ظاهر شیک و زرق‌وبرق‌دار!
با این توضیح یعنی ۴۰ نشستی که در جشنواره با حضور استادان بنام قرار است برگزار شود، ارتباط مستقیمی با پژوهش در سینما به مفهوم واقعی ندارد و به‌طور غیرمستقیم، نوعی پیش‌نیاز برای فیلم‌سازان جوان و علاقه‌مندان آماتور و نوعی دوباره‌خوانی برای حرفه‌ای‌ها و پیش‌کسوتان است که می‌خواهند به عرصه تولید یا درک بیشتر و بهتر از فیلم وارد شوند؟
نکته‌ای که اشاره کردید، یک تعبیر از مجموعه برداشت‌هایی است که از برنامه‌های فرهنگی و نشست‌ها می‌شود و درست هم هست. اما یکی از دغدغه‌های برنامه‌ریزان در این بخش، بسترسازی برای اندیشه‌ورزی با محوریت دانش آکادمیک است و اولین گام در این مسیر سخت، دقت لازم در به‌کارگیری صحیح مفاهیم و واژه‌هایی است که شاید سال‌ها از آنها برداشت دقیقی نمی‌شود. مانند همین واژه پژوهش که گاه به همه نشست‌های ما نیز اطلاق می‌شود، حال اینکه این‌گونه نیست.
البته ناگفته نماند که ممکن است در لابه‌لای مطالعات، گفتارها و مقالاتی که ارائه می‌شود از روش‌های علمی پژوهشی برای رسیدن به یک فرضیه یا پاسخ به یک پرسش بهره برده شود اما لزوما عنوان پژوهش به آن‌گونه که عرض کردم، تداعی نمی‌شود.
آیا این نشست‌ها تکرار همان هم‌اندیشی‌هایی نیست که سال‌ها در محیط‌های مختلف برگزار می‌شود ولی هیچ خروجی‌ای از آن حاصل نمی‌شود؟
در نشست‌های تخصصی و سینمایی تلاش شده که به بخشی از نیازهای فکری و اندیشه‌ای علاقه‌مندان به سینما به بهانه برگزاری جشنواره فیلم فجر پاسخ داده شود. طراحی مباحث متنوع با حضور صاحب‌نظران و استادان دانشگاه در کنار تماشای فیلم این امکان را فراهم می‌کند تا مخاطبان علاوه بر آشنایی با دیدگاه‌های مختلف به لحاظ سواد و بینش بصری نیز دانش و اطلاعات خود را مورد بازخوانی قرار دهند.
بی‌شک اگر مجموعه‌ای با وجود هزینه‌سازی و اقداماتی نتوانسته نتیجه مطلوبی دریافت کند، باید پاسخ‌گوی عملکرد خود باشد اما ما تلاش کرده‌ایم با تدوین و اجرای برنامه‌های فرهنگی هم وجه علمی و محتوایی آن را حفظ کنیم و هم وجه سینمایی آن را.
منظورتان ترکیب برنامه‌هایی مانند ۱۰ شب با اندیشمندان در کنار نکوداشت‌ها یا نمایش فیلم‌هایی از گنجینه سینمای ایران است؟
بله دقیقا. برنامه‌های فرهنگی یک بسته حاوی همه این مواردی است که گفتید. شرایط به‌گونه‌ای مهیا شده است که اگر علاقه‌مندی مشتاق مباحث راهبردی و علوم انسانی مرتبط با سینماست می‌تواند در آن نشست‌ها شرکت کند و اگر فرد دیگری خواهان آشنایی با یکی از فیلم‌های تاریخ سینمای ایران و جلسه گفت‌وگو درباره آن فیلم یا فیلم‌ساز است، می‌تواند از فرصت زمان‌بندی‌شده استفاده کرده و در نشست مورد علاقه خود حاضر شود یا از طریق پلتفرمی که این جلسات را پوشش می‌دهد برنامه‌ها را به‌صورت هم‌زمان و زنده پیگیری کند.
این اتفاق برای نخستین بار در محل اصلی جشنواره فیلم فجر که در این سال‌ها به سینمای اهالی رسانه تعریف شده بود اجرا می‌شود. استقبال از آن را در چه حدی پیش‌بینی می‌کنید؟
به‌هرحال بنده، جناب خزاعی، رئیس سازمان سینمایی و جناب دکتر نقاش‌زاده، دبیر جشنواره از همان آغاز طراحی و برنامه‌ریزی این نگرانی را داشته‌ایم؛ اما از اشتیاق نمایندگان رسانه‌های جمعی، هنرمندان و صاحبان آثار، میهمانان و تمامی حاضرین فرهیخته‌ای که در محل اصلی برگزاری جشنواره حاضر خواهند شد هم این اطمینان را داشتیم که به موضوعات گفتمانی و اندیشه‌ای همواره علاقه‌مند بوده‌اند و موجبات یک حرکت صحیح، پویا و متعالی را در کنار ما فراهم خواهند کرد.
آنچه اهمیت دارد نفس پذیرش این نوع هم‌اندیشی‌ها به‌عنوان اهرم علمی و تخصصی در سینما در کنار رویداد معتبر و مهمی مانند جشنواره فیلم فجر است که به لطف پروردگار تاکنون بازخورد منفی و انتقادی نسبت به اصل آن نداشته‌ایم و امیدواریم که در اجرا نیز موفق ظاهر شویم.
منبع: شرق
