فرزاد جعفری:
مستندسازی بحران در ایران مهجور است/ «جان‌پناه» مستند صنعتی نیست
کارگردان مستند «جان‌پناه» معتقد است در این فیلم سعی کرده چالش انسان در یک موقعیت بحرانی (شیوع ویروس کرونا) را به تصویر بکشد.
به گزارش ارتباطات و اطلاع رسانی مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی، جلسه نمایش و گفتگو درباره مستند «جان‌پناه» ساخته فرزاد جعفری بعد از ظهر سه‌شنبه اول شهریورماه با حضورکارگردان و تهیه‌کننده برگزار شد. مجری- کارشناس این جلسه مهرداد فراهانی بود و در آغاز سخنانش گفت: امروز خبر درگذشت هنرمندی بزرگ و بی‌بدیل و اسطوره دوبله ایران منوچهر اسماعیلی را شنیدیم، این فقدان برای سینمای ایران و سینمادوستانش ضایعه‌ای بزرگ است. یادش را گرامی می‌داریم.
فراهانی در بخش دیگری از سخنانش گفت: قرار بود این جلسه را دوستم آقای نیما عباس‌پور اجرا کنند، که به دلیل کسالت در این جلسه حضور ندارند. برای او آرزوی سلامتی دارم.
این منتقد سپس، با اشاره به سکانسی از فیلم گفت: به نظرم رسالت سینمای مستند از همینجا آغاز می‌شود، از جایی که همه دوربین‌ها خاموش می‌شوند. «جان‌پناه» ساخته می‌شود که مانند هر مستند خوب دیگری، نادیده‌ها را به ما نشان بدهد.
فرزاد جعفری گفت: من سوای فیلمسازی، عمران خوانده‌‌ام و در پروژه‌های ساختمانی کار می‌کنم. به این دلیل که به فیلمسازی علاقه دارم، از این پروژه‌ها فیلم می‌گیرم. در این پروژه هم قبل از آغاز فیلمسازی، همکاری می‌کردم. زمانی که کرونا همه‌‌گیر شد، از این شرکت خواسته شد تا پروژه ساختمان بیمارستان را در 20 روز تحویل بدهند. من از روندی که طی شد و مسیر پرفراز و نشیبی که این گروه در آن حرکت کرد، فیلم می‌گرفتم. چند روز درگیر فیلمبرداری بودم. یک روز راش‌ها را به بهمن کیارستمی نشان دادم. او از تصاویر خوشش آمد و گفت: فکر می‌کنم این تصاویر قابلیت دارد که رویشان کار کنی. این شروع ماجرا بود. بهمن، من را با خانم گلاره کیازند مرتبط کرد و این پروژه، با همکاری همه دوستان پیش رفت.
جعفری در بخش دیگری از سخنانش گفت: من نمی‌خواستم مستند صنعتی بسازم، مستند صنعتی در ایران، کمتر ساخته می‌شود و من این مدل مستندها را دوست دارم. اما قصدم در این پروژه ساخت مستند صنعتی نبود.
فراهانی با اشاره به فعالیت‌های گلاره کیازند در حوزه عکاسی، به ویژه عکاسی تئاتر از حضور او در مستند «جان‌پناه» پرسید. کیازند گفت: من عکاسی سینما و تئاتر انجام می‌دادم، آرام آرام به سمت فیلمبرداری آثار داستانی و کوتاه رفتم. چند مستند هم فیلمبرداری و کارگردانی کردم. مدتی از ایران، مهاجرت کردم و دوباره برگشتم. تلاش کردم در حوزه مستند بیشتر کار کنم. مستندهای گزارشی متعددی کار کرده‌ام، به ویژه در ایام کرونا. به همین دلیل با پروژه آقای جعفری آشنا شدم. فعالیتم در حوزه کارگردانی و تهیه‌کنندگی باعث شده از عکاسی فاصله بگیرم.
کیازند در بخش دیگری از سخنانش گفت: زمانی که ما با هم آشنا شدیم، درگیر چند پروژه بودم. آقای جعفری ایده‌اش را درباره این بیمارستان و شرایط خاصش به من گفت. ما مشغول کار روی موضوع کووید 19 بودیم. به نظرم موضوع جذاب بود. شش ماه روی طرح کار کردیم، همزمان درباره بیمارستان و روند ساخت و ساز، اطلاعات جمع آوری می‌کردیم. ایده اولیه‌مان این بود که مستندی 25 دقیقه‌ای برای شبکه الجزیره تولید کنیم.
فرزاد جعفری درباره طولانی شدن زمان فیلم گفت: من گمان داشتم که قابلیت فیلم بیش از این است که در یک نسخه 25 دقیقه‌ای عرضه شود. با الجزیره هم درباره‌اش صحبت کردیم و گفتیم که یک نسخه کامل‌تر برای ایران خواهیم داشت. وقتی کار مشترک من و خانم کیازند شروع شد، فروردین 99 بود. ما از همان ابتدا پروژه را به مراکز مختلف، از جمله مرکز گسترش ارائه دادیم. مرکز، ابتدا طرح را قبول نکرد. بعد که فیلم پیش رفت، مرکز هم به ما کمک و همراهی کرد تا پروژه پیش رفت.
فراهانی از جعفری درباره تفاوت نسخه الجزیره و مستند نهایی پرسید، جعفری گفت: این اولین تجربه من با الجزیره بود، نظر من این بود که «جان پناه» شخصیت محور نیست. اما الجزیره تاکید داشت فیلم حتما باید یک شخصیت اصلی داشته باشد. نظر من این بود فقط با شخصیت در محیطی که رخدادها در حال وقوع است، همراه باشم اما الجزیره، نظرش این بود به زندگی شخصی کاراکتر نزدیکتر شویم.
جعفری در پاسخ به سوال یکی از حاضران درباره تعریف خود از فیلم گفت: این مستند به نظرم، مستند بحران است. ما از این جور آثار در ایران کمتر داریم، در ایران این نوع فیلمسازی مرسوم نیست. مثلا در زلزله بم یا سیل اخیر، چه تعداد از مستندسازها در صحنه حضور داشته و از روند ماجراها تصویر گرفته‌اند؟ من به طور تصادفی در این پروژه حضور داشتم و توانستم این اتفاق را ثبت کنم، اگر من نبودم، این سوژه که با کرونا پیوند تنگاتنگ دارد و کار کردن در شرایطی خاص را به تصویر می‌کشد، به فیلم تبدیل نمی‌شد.
کارگردان «جان‌پناه» ادامه داد: این مستند، یک موقعیت را نشان می‌دهد. موقعیت شیوع ویروس کرونا، اتفاقی که همه جهان با آن درگیر بود. «جان پناه» مستند صنعتی نیست. ممکن است به نظر برسد «جان پناه» مستند صنعتی است، این در ذهنم نبوده و نخواستم تبلیغ یک شرکت را بکنم. مستندهای صنعتی خوبی در ایران مثلا در شرکت نفت ساخته شده، بی‌انصافی است اگر بگوییم این مستندها، تبلیغ شرکت نفت است. در آن شرکت، عده‌ای بودند که در شرایطی که کسی سر کار نمی‌رفت، تلاش کردند تا آن بیمارستان تجهیز و آماده شود. به نظرم این ماجرا، جالب بود.
جعفری در بخش دیگری گفت: کار کردن در آن شرایط واقعا سخت بود، بعضی کارگرها وقتی سر و صدای شیون و زاری آدم‌ها در بیمارستان را می‌شنیدند، فرار کرده و می‌رفتند. پیدا کردن کارگر برای پیشبرد کار، ساده نبود.
گلاره کیازند در پاسخ به سوال مهرداد فراهانی درباره درج تاریخ رویدادها در فیلم گفت: در مستندی که برای الجزیره ساختیم و حالت خبری آن بیشتر بود، این کار را کردیم. اما در مستند بلند، بیشتر تاکیدمان روی شخصیت و ارتباط او با دیگران بود. یکی از ویژگی‌های مستند بحران این است که تقابل انسان با بحران را نشان بدهد، انسان موضوع مهمی در چنین آثاری است، ما می‌خواستیم در «جان‌پناه» رویایی انسان با شیوع ویروس کرونا را نشان بدهیم.
فرزاد جعفری در بخش دیگری از این نشست گفت: ما از اول فیلم را حول محور یک شخضیت (مهندس حسینی) طراحی کردیم، اگر فکر می‌کردیم که به نسخه بلندتر می‌رسیم شاید روی رابطه او و دیگر شخصیت‌ها بیشتر کار می‌کردیم یا تعداد شخصیت‌های محوری فیلم بیشتر می‌شد.
گلاره کیازند در پاسخ به سوال یکی از حاضران گفت: ما آگاهانه نخواستیم وارد جزئیات شده یا به شخصیت‌ها نزدیک شویم. من فکر نمی‌کنم فیلم بین مستند صنعتی یا یک مستند بحران معلق باشد، ما سعی کردیم این مستند، گزارشی از یک موقعیت دشوار باشد. فکر می‌کنم نگاه کارگردان، در فیلم جاری است. نسخه‌ای که برای الجزیره آماده کردیم، متناسب با آن رسانه، خبری‌تر و پر از اطلاعات است. اما نسخه نهایی، روند تولید و چالش مهندس حسینی و گروهش در آماده شدن ساختمان را بیشتر نشان می‌دهد.
نمایش آنلاین مستند «جان‌پناه» به کارگردانی فرزاد جعفری از سه‌شنبه اول شهریورماه در سایت هاشور شروع شده است. «جان‌پناه» که در طرح «اکران حقیقت» نمایش داده شده، درباره گروهی از مهندسان است که در روزهای شیوع ویروس کرونا تلاش می‌کنند، بخشی از بیمارستان را تجهیز و آماده کرده و تحویل دهند.
